Η αόρατη γέφυρα: Γιατί δυσκολευόμαστε να επικοινωνήσουμε με τον σκύλο μας
Όταν κοιτάζουμε έναν σκύλο στα μάτια, βλέπουμε έναν φίλο, έναν σύντροφο, ένα μέλος της οικογένειάς μας. Όμως, πίσω από αυτό το βλέμμα, υπάρχει ένας κόσμος εντελώς διαφορετικός από τον δικό μας. Όσο κι αν ζούμε μαζί τους για χιλιάδες χρόνια, η επικοινωνία με τον σκύλο μας δεν είναι πάντα τόσο φυσική όσο νομίζουμε. Γιατί λοιπόν δυσκολευόμαστε τόσο; Και πώς μπορούμε να γεφυρώσουμε αυτό το χάσμα;
Όταν δύο διαφορετικοί κόσμοι συναντιούνται
Η επικοινωνία με τον σκύλο μας είναι ουσιαστικά η συνάντηση δύο διαφορετικών ειδών. Εμείς, οι άνθρωποι, έχουμε μάθει να βασιζόμαστε κυρίως στη γλώσσα, τις λέξεις, και τις αφηρημένες έννοιες. Ο σκύλος, από την άλλη, ζει σ’ έναν κόσμο αισθήσεων, όπου το σώμα, η όσφρηση και η παρατήρηση κυριαρχούν.
Οι σκύλοι είναι ειδικοί στη μη λεκτική επικοινωνία. Μπορούν να "διαβάσουν" τη γλώσσα του σώματος, τις εκφράσεις και ακόμη και τις ορμόνες μας. Μελέτες έχουν δείξει ότι αντιλαμβάνονται την κορτιζόλη – την ορμόνη του στρες – και αντιδρούν ανάλογα. Εμείς όμως συχνά βασιζόμαστε υπερβολικά στις λέξεις και δεν καταλαβαίνουμε τα λεπτά σήματα που μας στέλνουν.
Η διαφορετική αυτή αντίληψη του κόσμου δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε. Σημαίνει όμως ότι πρέπει να προσπαθήσουμε περισσότερο να "μιλήσουμε" τη δική τους γλώσσα.
Οι ψευδαισθήσεις της επικοινωνίας
Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην επικοινωνία με τον σκύλο μας είναι η τάση μας να προβάλλουμε ανθρώπινες σκέψεις και συναισθήματα πάνω του. Το βλέπουμε συχνά: "Με αγνοεί επίτηδες", "Με εκδικείται", "Ξέρει τι έκανε λάθος".
Αυτή η ανθρωπομορφική προσέγγιση δημιουργεί προσδοκίες που οι σκύλοι δεν μπορούν να κατανοήσουν. Δεν λειτουργούν με την ίδια λογική που λειτουργούμε εμείς. Ενώ βιώνουν πληθώρα συναισθημάτων και μαθαίνουν μέσω συσχετισμών, δεν κάνουν τέτοια σενάρια. Η συμπεριφορά τους καθοδηγείται από συναισθήματα, ένστικτα, συνήθειες και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον τους.
Όταν λοιπόν ο σκύλος σου κάνει την ανάγκη του μέσα στο σπίτι όταν λείπεις, είναι επειδή αγχώνεται, όχι επειδή σε εκδικείται. Ή πάλι αν κρυφτεί ή κοιτάζει αλλού, όταν έχει κάνει κάποια ζημιά, είναι επειδή αντιλαμβάνεται τον θυμό σου και προσπαθεί να ηρεμήσει την κατάσταση και όχι επειδή νιώθει ενοχή.
Ένα άλλο μεγάλο λάθος είναι η αντίληψη ότι οι σκύλοι πρέπει να "υπακούν". Για χρόνια, η θεωρία της κυριαρχίας υποστήριζε ότι οι σκύλοι χρειάζονται έναν "αρχηγό". Αυτή η προσέγγιση έχει πλέον απορριφθεί από την επιστήμη, αλλά η ιδέα της υπακοής παραμένει. Όταν οι σκύλοι δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες μας, νιώθουμε απογοήτευση, ενώ στην πραγματικότητα το πρόβλημα βρίσκεται στη δική μας επικοινωνία.
Κοινοί μύθοι που μας απομακρύνουν από την πραγματική επικοινωνία
1. "Ο σκύλος πρέπει να γνωρίζει εντολές (ή συνθήματα) για να είναι ισορροπημένος"
Η υπερβολική έμφαση στις εντολές συχνά μας κάνει να ξεχνάμε ότι ο σκύλος είναι ένα έμβιο ον με δικές του ανάγκες και σκέψεις. Αντί να επικεντρωνόμαστε στο αν ο σκύλος "κάθεται" ή "μένει" όταν το ζητάμε, ας σκεφτούμε τι νιώθει και πώς μπορούμε να τον βοηθήσουμε να αισθάνεται ασφαλής. Ακόμα και η λέξη "εντολή" παραπέμπει σε μια αυστηρή, απόλυτη απαίτηση – κάτι που ο σκύλος πρέπει να εκτελέσει χωρίς επιλογή. Όμως, η σχέση μας με τον σκύλο δεν είναι μια στρατιωτική ιεραρχία, αλλά μια αλληλεπίδραση βασισμένη στην κατανόηση και την εμπιστοσύνη. Αντί να βλέπουμε τη συμπεριφορά του σκύλου ως μια σειρά από "εντολές" που πρέπει να εκτελέσει, μπορούμε να την αντιληφθούμε ως έναν διάλογο. Όταν του ζητάμε κάτι, δεν είναι θέμα επιβολής, αλλά πρόσκλησης σε συνεργασία. Ένας σκύλος που αισθάνεται ασφαλής και κατανοεί τι του ζητάμε, θα ανταποκριθεί με προθυμία – όχι επειδή "πρέπει", αλλά επειδή θέλει.
Για παράδειγμα, το "κάτσε" είναι από τις πρώτες "εντολές" που διδάσκονται οι σκύλοι, όμως έχουμε σκεφτεί ποτέ αν είναι πραγματικά απαραίτητο; Πολλές φορές, ζητάμε από τον σκύλο μας να καθίσει χωρίς να αναρωτιόμαστε αν αυτό είναι άνετο ή φυσικό για εκείνον.
Καταρχάς, το να κάθεται ένας σκύλος δεν είναι πάντα ευχάριστο. Το έδαφος μπορεί να είναι κρύο, υγρό ή άβολο, και ένας σκύλος μπορεί απλώς να μην θέλει να ακουμπήσει κάτω. Επιπλέον, ένα τεράστιο ποσοστό σκύλων – ακόμα και από νεαρή ηλικία – ζει με χρόνιο πόνο στις αρθρώσεις, χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Η επαναλαμβανόμενη απαίτηση να κάθεται μπορεί να του προκαλεί ενόχληση, ακόμη και αν δεν το δείχνει.
Επίσης, η καθιστή στάση δεν είναι κάτι που επιλέγει εύκολα ένας σκύλος από μόνος του. Οι σκύλοι συνήθως είτε στέκονται είτε ξαπλώνουν για ξεκούραση – το κάθισμα είναι πιο συχνό όταν βρίσκονται σε κατάσταση ετοιμότητας ή αναμονής. Άρα, είναι λογικό να αναρωτηθούμε: Χρειάζεται όντως να κάθεται;
Αν ο σκοπός μας είναι να αποτρέψουμε τον σκύλο μας από το να πηδήξει πάνω σε κάποιον ή να περιμένει πριν περάσει έναν δρόμο, μήπως αρκεί ένα απλό νεύμα ή μια αλλαγή στη στάση του σώματός μας; Είναι πραγματικά απαραίτητο να του επιβάλουμε μια συγκεκριμένη στάση, ή μπορούμε να επικοινωνήσουμε με έναν πιο φυσικό και λιγότερο αυταρχικό τρόπο;
Αυτό που πραγματικά έχει σημασία δεν είναι το να υπακούει σε μια εντολή, αλλά το να καταλαβαίνει τι θέλουμε και να νιώθει άνετα μέσα στη σχέση μας. Και η επικοινωνία δεν χρειάζεται "εντολές" – χρειάζεται αμοιβαία κατανόηση.
2. "Πρέπει να του μιλάμε πολύ για να καταλαβαίνει"
Εμείς οι άνθρωποι αγαπάμε τις λέξεις. Οι σκύλοι όμως όχι. Όταν τους μιλάμε συνεχώς, καταλήγουν να αγνοούν τα λόγια μας και να μπερδεύονται. Μια απλή, σταθερή επικοινωνία, με περισσότερη χρήση της γλώσσας του σώματος και λιγότερα λόγια, είναι πολύ πιο αποτελεσματική.
3. "Η αυστηρότητα είναι απαραίτητη"
Πολλοί πιστεύουν ότι η αυστηρότητα είναι ο μόνος τρόπος για να ελέγξουμε τη συμπεριφορά του σκύλου μας και να του διδάξουμε σωστούς κανόνες. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος σκέψης δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα της επικοινωνίας με τους σκύλους. Αντί να δημιουργούμε μια αυστηρή, επιβλητική σχέση, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι η επιτυχία έρχεται μέσα από την κατανόηση και τη συνεργασία.
Οι σκύλοι δεν αντιλαμβάνονται την αυστηρότητα όπως εμείς. Η επιβολή των κανόνων με τιμωρίες ή αυστηρές εντολές δεν ενισχύει την εμπιστοσύνη ή τη σύνδεση μεταξύ μας. Αντιθέτως, μπορεί να προκαλέσει άγχος, φόβο ή σύγχυση, και να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές, αφού ο σκύλος δεν καταλαβαίνει με ποιους τρόπους μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του και γιατί κάτι δεν είναι επιθυμητό από εμάς.
Η αυστηρότητα, ειδικά όταν χρησιμοποιείται σε περιόδους έντασης ή σύγχυσης, δεν αφήνει περιθώρια για την κατανόηση των αναγκών και των συναισθημάτων του σκύλου. Αντί να απαιτούμε ή να επιβάλλουμε κάτι, θα πρέπει να αναγνωρίζουμε ποιες είναι οι φυσικές συμπεριφορές ενός σκύλου και σε τι πλαίσιο μπορούμε να τις βάλουμε, τη γλώσσα του και τις αντιδράσεις του για να τον βοηθήσουμε να βρει έναν πιο λειτουργικό για εμάς τρόπο έκφρασης.
Η ενσυναίσθηση και η συνέπεια είναι τα κλειδιά της εκπαίδευσης. Ενισχύοντας τη θετική σύνδεση με υπομονή και κατανόηση, αντί για αυστηρότητα και τιμωρία, χτίζουμε μια σχέση εμπιστοσύνης και σεβασμού. Με τον καιρό, ο σκύλος καταλαβαίνει καλύτερα τα όρια και τις επιθυμίες μας, χωρίς να χρειάζεται να "φοβάται" ή να ανταγωνίζεται για τη θέση του στη σχέση.
Άρα, η αυστηρότητα όχι μόνο δεν είναι απαραίτητη, αλλά καταστρέφει και την σχέση με τον σκύλο μας. Αντίθετα, η υπομονή, η ευγένεια και η σαφήνεια, σε συνδυασμό με την ενσυναίσθηση, είναι οι καλύτεροι τρόποι για να διαχειριστούμε τη συμπεριφορά του και να οικοδομήσουμε μια σχέση αμοιβαίας κατανόησης και εμπιστοσύνης.
4. "Πρέπει να του μιλάμε πολύ για να καταλαβαίνει"
Είναι αλήθεια ότι οι σκύλοι μπορούν να αναγνωρίσουν πολλές λέξεις και να αντιληφθούν τον τόνο της φωνής μας. Μάλιστα, συχνά αποκωδικοποιούν συναισθήματα μέσα από τον τρόπο που μιλάμε. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι χρειάζεται να τους μιλάμε διαρκώς για να μας καταλάβουν καλύτερα.
Οι άνθρωποι βασίζουμε την επικοινωνία μας στις λέξεις, αλλά οι σκύλοι επικοινωνούν κυρίως μέσα από τη γλώσσα του σώματος και την ενέργειά μας. Όταν μιλάμε ακατάπαυστα, μπορεί να τους μπερδεύουμε περισσότερο από όσο τους βοηθάμε. Αντί να τους αφήνουμε να επεξεργαστούν μια κατάσταση, τους αποσπούμε με τις συνεχείς φράσεις μας, δημιουργώντας σύγχυση.
Επιπλέον, οι σκύλοι συχνά προσπαθούν να κατανοήσουν το περιβάλλον τους και να αποκωδικοποιήσουν τις διαθέσεις μας. Αν τους μιλάμε ασταμάτητα ενώ ήδη προσπαθούν να επεξεργαστούν ένα νέο ερέθισμα ή μια συνθήκη, τους δυσκολεύουμε ακόμα περισσότερο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, γιατί δεν ξέρουν ποια πληροφορία είναι σημαντική και ποια όχι.
Η πιο αποτελεσματική επικοινωνία με έναν σκύλο δεν βασίζεται στην υπερβολική χρήση λέξεων, αλλά στη σαφήνεια, τη συνέπεια και την ενίσχυση της γλώσσας του σώματος. Μερικές απλές λέξεις-κλειδιά και σταθερά νεύματα είναι πολύ πιο βοηθητικά από έναν συνεχή καταιγισμό εντολών ή εξηγήσεων. Όταν σταματήσουμε να μιλάμε τόσο πολύ και αρχίσουμε να δίνουμε χώρο στον σκύλο μας να μας "ακούσει" με τον δικό του τρόπο, η επικοινωνία μας γίνεται πολύ πιο ουσιαστική.
5. "Όταν ο σκύλος συμπεριφέρεται “άσχημα”, πρέπει να δοκιμάζουμε διάφορες τεχνικές"
Ένα μεγάλο λάθος που κάνουμε είναι ότι, όταν ο σκύλος μας γαβγίζει, δαγκώνει ή δείχνει ανησυχία, πανικοβαλλόμαστε και προσπαθούμε διαρκώς νέες μεθόδους: "Να τον αγνοήσω;", "Να του φωνάξω;", "Να του δώσω λιχουδιά;", "Να τον τιμωρήσω;". Αυτό το συνεχές μπρος-πίσω δημιουργεί σύγχυση στον σκύλο, γιατί καταλαβαίνει ότι ούτε εμείς ξέρουμε τι να κάνουμε. Αντί να αλλάζουμε διαρκώς προσέγγιση, χρειάζεται να καταλάβουμε την αιτία πίσω από τη συμπεριφορά του και να επιμείνουμε σε μια σταθερή, συνεπή προσέγγιση.
Όταν ο σκύλος μας συμπεριφέρεται "άσχημα" στα δικά μας μάτια, στην πραγματικότητα δεν κάνει κάτι λάθος – απλώς προσπαθεί να διαχειριστεί τα συναισθήματά του με τον μόνο τρόπο που γνωρίζει. Το γάβγισμα, το δάγκωμα, το τράβηγμα στη βόλτα ή η καταστροφή αντικειμένων δεν είναι πράξεις "ανυπακοής" ή "πείσμα", αλλά εκφράσεις μιας ανεκπλήρωτης ανάγκης. Είναι σημάδια ότι κάτι δεν του είναι ξεκάθαρο, ότι νιώθει άγχος, φόβο, ενθουσιασμό ή ματαίωση και προσπαθεί να τα διαχειριστεί όπως μπορεί.
Αντί λοιπόν να επικεντρωνόμαστε στο πώς θα διορθώσουμε τη συμπεριφορά, χρειάζεται να κατανοήσουμε τι την προκαλεί. Ο σκύλος δεν χρειάζεται πάντα να "μάθει κάτι νέο" – πολλές φορές χρειάζεται απλώς βοήθεια για να νιώσει ασφαλής και να ικανοποιήσει τις φυσικές του ανάγκες. Όλες οι συμπεριφορές του είναι σκυλίσιες και φυσιολογικές. Δεν υπάρχει κάτι "λάθος" σε αυτές. Κάνει το καλύτερο που μπορεί με τα δεδομένα που έχει, και είναι δική μας ευθύνη να του προσφέρουμε ένα περιβάλλον όπου μπορεί να εκφράζεται χωρίς άγχος και σύγχυση.
Η γέφυρα της κατανόησης
Πώς λοιπόν μπορούμε να γεφυρώσουμε το χάσμα και να επικοινωνούμε καλύτερα με τον σκύλο μας; Η απάντηση δεν είναι μαγική – είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, παρατήρηση και ενσυναίσθηση.
1. Μάθε τη γλώσσα του σώματος του σκύλου σου
Οι σκύλοι επικοινωνούν κυρίως μέσα από τη στάση του σώματος, τις εκφράσεις του προσώπου και τις μικρές, σχεδόν ανεπαίσθητες κινήσεις τους. Όταν ένας σκύλος αποστρέφει το βλέμμα του, δεν σε αγνοεί – πιθανότατα προσπαθεί να αποφύγει μια ένταση ή να ηρεμήσει τον εαυτό του. Το γλείψιμο της μύτης, το χαμήλωμα του κεφαλιού ή το αυξημένο ανοιγοκλείσιμο των ματιών είναι σημάδια ότι αισθάνεται άγχος ή δυσφορία. Πολλές φορές, οι άνθρωποι παρερμηνεύουν αυτές τις κινήσεις ως "τύψεις" ή "ενοχή", όμως ο σκύλος δεν λειτουργεί με αυτή τη λογική. Αναγνωρίζοντας τη γλώσσα του σώματός του, μπορούμε να του προσφέρουμε την υποστήριξη που χρειάζεται και να αποτρέψουμε καταστάσεις που τον πιέζουν.
2. Δώσε χρόνο και χώρο
Οι σκύλοι, όπως και οι άνθρωποι, χρειάζονται χρόνο για να επεξεργαστούν τις πληροφορίες και να νιώσουν ασφαλείς σε μια κατάσταση. Όταν απαιτούμε άμεσες αντιδράσεις ή "υπακοή", συχνά καταλήγουμε να δημιουργούμε πίεση, που οδηγεί σε σύγχυση ή άγχος. Ένας σκύλος που διστάζει να προσεγγίσει έναν άνθρωπο ή ένα νέο περιβάλλον δεν είναι "πεισματάρης" – απλώς χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να νιώσει άνετα. Όταν του επιτρέπουμε να κινηθεί με τον δικό του ρυθμό, ενισχύουμε την αυτοπεποίθησή του και δημιουργούμε έναν ασφαλή χώρο για να εξερευνήσει και να αλληλεπιδράσει.
3. Αναγνώρισε τη δική σου ενέργεια
Οι σκύλοι αντιλαμβάνονται πολύ έντονα τη διάθεση και τη συναισθηματική μας κατάσταση. Αν είμαστε αγχωμένοι, βιαστικοί ή εκνευρισμένοι, το μεταφέρουμε στον σκύλο μας, ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνουμε. Πριν αλληλεπιδράσεις μαζί του, κάνε μια παύση και ρώτα τον εαυτό σου: "Πώς νιώθω τώρα; Πώς μπορεί να το αντιλαμβάνεται ο σκύλος μου;" Αν έχεις μια δύσκολη μέρα ή νιώθεις πιεσμένη, αυτό μπορεί να κάνει τον σκύλο σου πιο επιφυλακτικό ή ανήσυχο. Η ηρεμία και η σταθερότητα από την πλευρά σου είναι βασικά στοιχεία για να χτίσετε μια καλή επικοινωνία.
4. Δημιούργησε μια κοινή "ρουτίνα"
Η συνέπεια είναι ζωτικής σημασίας για έναν σκύλο. Η καθημερινή ρουτίνα του – από το πότε τρώει μέχρι το πότε βγαίνει βόλτα και πώς αλληλεπιδρά μαζί σου – του δίνει αίσθηση προβλεψιμότητας και ασφάλειας. Όταν αλλάζουμε συνεχώς προσέγγιση ή δεν υπάρχει μια σταθερότητα στον τρόπο που επικοινωνούμε μαζί του, μπορεί να νιώσει ανασφάλεια. Η ρουτίνα δεν σημαίνει αυστηρό πρόγραμμα, αλλά μια σταθερή βάση που βοηθά τον σκύλο να ξέρει τι να περιμένει και πώς να συμπεριφερθεί.
5. Δούλεψε με ενσυναίσθηση, όχι με επιβολή
Οι σκύλοι δεν χρειάζονται αυστηρό έλεγχο ή διαρκείς εντολές για να είναι συνεργάσιμοι. Το να απαιτούμε από έναν σκύλο να "υπακούει" σε κάθε στιγμή τον βάζει σε μια συνεχή κατάσταση πίεσης και αβεβαιότητας. Αντί να προσπαθούμε να επιβληθούμε, μπορούμε να μάθουμε να καταλαβαίνουμε τι προσπαθεί να μας πει. Όταν δούμε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία, η επικοινωνία γίνεται πιο αρμονική και η σχέση μας βασίζεται στην αμοιβαία κατανόηση, όχι στον έλεγχο.
Η μαγεία της πραγματικής επικοινωνίας
Η επικοινωνία με τον σκύλο μας δεν είναι να τον ελέγχουμε. Είναι μια αλληλεπίδραση που βασίζεται στην κατανόηση. Όταν σταματήσουμε να ζητάμε από τον σκύλο μας να είναι κάτι που δεν είναι και αρχίσουμε να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από τα δικά του μάτια, τότε η επικοινωνία μας γίνεται αληθινή. Και αυτή είναι η πιο δυνατή σύνδεση που μπορούμε να έχουμε.
Ωστόσο, η πραγματική επικοινωνία δεν είναι πάντα εύκολη, και ένας από τους βασικούς λόγους είναι ότι έχουμε μεγαλώσει μέσα σε ένα σύστημα γεμάτο λανθασμένες πληροφορίες. Η εκπαίδευση των σκύλων, για χρόνια, βασιζόταν σε μια προσέγγιση ελέγχου, όπου ο σκύλος έπρεπε να "εκτελεί εντολές" χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η συναισθηματική του κατάσταση. Πολλές από τις συμβουλές που δίνονται – ακόμα και από επαγγελματίες – δεν βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, αλλά σε παρωχημένες αντιλήψεις.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως η συμπεριφορά είναι επιστήμη. Δεν αρκεί κάποιος να δηλώνει "εκπαιδευτής" για να μπορεί να διαχειριστεί τις πραγματικές ανάγκες ενός σκύλου. Οι περισσότεροι εκπαιδευτές δουλεύουν με "συνθήματα" και εντολές, χωρίς να έχουν τις γνώσεις που απαιτούνται για να κατανοήσουν γιατί ένας σκύλος συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Αυτό οδηγεί σε μια τεράστια απόσταση ανάμεσα σε εμάς και τους σκύλους μας και εντείνει το χάσμα επικοινωνίας.
Δεν είναι τυχαίο που υπάρχει τόση σύγχυση και τόσες λανθασμένες πρακτικές. Κυκλοφορούν παντού μύθοι και παρανοήσεις γύρω από τη συμπεριφορά των σκύλων, όπως ότι "ένας σκύλος που υπακούει είναι εκπαιδευμένος", ότι "πρέπει να “δουλέψουν” (πχ να κάτσουν) για να κερδίσουν το φαγητό ή την προσοχή μας" ή ότι "χρειάζονται αυστηρή καθοδήγηση για να λειτουργήσουν σωστά". Όλα αυτά μας απομακρύνουν από την ουσία της σχέσης μας με τον σκύλο μας.
Αν θέλουμε να αλλάξουμε πραγματικά την επικοινωνία με τους σκύλους μας, πρέπει να καταρρίψουμε αυτούς τους μύθους και να επενδύσουμε στη γνώση. Όχι σε τεχνικές "ελέγχου","υπακοής" ή “δωροδοκίας”, αλλά σε μια ουσιαστική επικοινωνία που βασίζεται στην κατανόηση, την εμπιστοσύνη και την αμοιβαία σύνδεση.
Αν σε ενδιαφέρει να εμβαθύνεις ακόμη περισσότερο στην επικοινωνία με τον σκύλο σου και τις σωστές κατευθύνσεις σε σχέση με την συμπεριφορά του, τότε το πρώτο συνδρομητικό πρόγραμμα εκπαίδευσης και υποστήριξης κηδεμόνων σκύλων στην Ελλάδα, είναι για εσένα! Μάθε περισσότερα πατώντας ΕΔΩ.
